Geschiedenisweb: meer over geschiedenis

Vrouwen in de VOC

Vierhonderd jaar geleden werd de VOC opgericht. In dienst van deze grote handelsorganisatie maakten vele matrozen hun reis over de wereldzeeën. Ruim een miljoen mensen zijn aan boord van een VOC-schip naar Azië gevaren.

Naast zeelieden, voeren soldaten, ambachtslieden, enkele kolonisten en een aantal hoge ambtenaren mee. Vrouwen waren aan boord van deze schepen een zeldzaamheid. Als er al vrouwen aan boord van een schip waren, dan waren dat doorgaans de gezinsleden van emigranten en ambtenaren. Vrouwen konden officieel niet in dienst zijn bij de VOC.
Toch zijn er gevallen bekend van vrouwen die in dienst van de VOC naar ‘de oost’ zijn gevaren. Vermomd als man hadden zij zich ingescheept en sommige werden pas na aankomst in Indië ontmaskerd. Werd een vrouw betrapt dan werd zij (terug in Nederland) voor de rechter gebracht en veroordeeld.
De vrouwen die vermomd als man bij de VOC dienst namen hadden verschillende redenen voor hun ongebruikelijke stap. Sommige vrouwen zagen hun geliefde op een VOC-schip vertrekken en wilden niet een jaar (vaak ook langer) zonder hem achterblijven. Een reis als passagier was voor deze vrouwen echter onbetaalbaar: vermomd als matroos meereizen was dan een goedkope uitkomst.
Daarnaast waren er de verlokkingen van een beter bestaan in de vestigingen overzee. Het verhaal ging dat vrouwen in Indië een veel beter leven zouden hebben dan in het overvolle kustgebied van Nederland. Bovendien was er in de VOC-posten overzee een grote keus aan kandidaatechtgenoten. Er bestond zelfs liedjes over een zeeman een vrouw tot deze ‘misdaad’ probeert te verleiden:

Wie wil mee naar Oost-Indië varen,
Als een held der held al door de baren.
Het schip leidt aan de ree,
Mooi meisje wilt gij mee,
Daar kunt gij veel geld en goed vergaren.
Sa, mooi meisje,luistert na mijn reden,
Als een jong matroos zal ik u kleden,
Al met een pikbroek aan.

Een andere reden om vermomd als man de oversteek te maken was het ontvluchten van een crimineel verleden. Vrouwen die het niet zo nauw namen met de wet, bleken het ook niet zo moeilijk te vinden van de ‘sociale norm’ af te wijken door zich als man voor te doen. Dit gedrag werd door tijdgenoten als criminele misleiding gezien. VOC scheepschirurgijn Nicolaus de Graaff bijvoorbeeld steekt zijn afkeuring van vermomde vrouwen niet onder stoelen of banken: ‘dat is niet anders als een deel uitschot en canaille die tegen dat de schepen in zee gaan onder de matrozen komen te versteken.’ Ook noemt hij de vrouwelijke matrozen ‘spinhuishoeren, dronken straatvarkens en dieveggen, die ’t in Holland niet langer dorsten houden of dikwijls meer perikel van ’t spinhuis of schavot hebben gelopen, en daarom hebben zij haar in de schepen verstoken of zijnde alzo in mansklederen naar Oost-Indië gevaren.’
Of het nu uit liefde, armoede of vaderlandslievendheid was, de vrouwen die in mannenkleren de oversteek waagden spreken nog steeds tot onze verbeelding. Het liedje ‘daar was laatst een meisje loos’ wordt immers nog overal gezongen...

Boeken over dit onderwerp:

Kijk ook eens naar deze sites...

: Over het leven van VOC-vrouwen in India (pdf, door Marion Peters)
: Meer over het liedje 'Daar was laatste een meisje loos'
: Over het leven aan boord van een VOC-schip

: Abel Tasman Kabinet
Het Abel Tasman Kabinet is in de eerste plaats een informatiebron over de zeevaarder Abel Janszoon Tasman (1603-1659), geboren in het kleine Groninger dorp Lutjegast. Daarnaast is er aandacht voor de werkgever van Abel Tasman, de Verenigde Oostindische Compagnie (de VOC).

: VOC Retourschip Batavia
Niet alleen de historische reconstructie van het VOC Retourschip Batavia is hier te zien maar ook de geschiedenis van de scheepsbouw.

: Westfries Museum
Het Westfries Museum is een museum met een zeer gevarieerde collectie. In 25 zalen en kamers zijn voorwerpen te zien op het gebied van de geschiedenis van de stad Hoorn, de kunstnijverheid, de schutterij, de Verenigde Oostindische Compagnie, de handel en archeologie. Daarnaast kregen tal van voorwerpen met betrekking tot de cultuur en de geschiedenis van Hoorn en West-Friesland een plaats in dit gebouw.

: Zuiderzeemuseum
Het Zuiderzeemuseum toont verleden, heden en toekomst van het Zuiderzee- en IJsselmeergebied. Het museum bestaat uit een museum voor tentoonstellingen en een openluchtmuseum dat is opgebouwd als dorp. In het museum geeft de Peperzolder weer hoe een VOC pakhuis functioneerde. Verder vindt u hier de grootste botencollectie van Nederland en kunt u 700 jaar Zuiderzeegeschiedenis bewonderen.

: Maritiem Portal
Deze website is een geweldig startpunt voor wie meer wil weten over maritieme geschiedenis. Informatie over en van zowel musea als archieven is hier te vinden, evenals een agenda en nieuws over nieuwe publicaties en onderzoeken.

: Stadsmuseum Harderwijk
De collecties van dit museum zijn gegroeid rond de thema's Archeologie, Stadsgeschiedenis, Gelderse Academie (de Universiteit van Harderwijk), de Gelderse Munt, het Koloniaal Werfdepot, een Belgisch Interneringskamp, de Zuiderzeevisserij en Klederdrachten.

: Hortus Botanicus Amsterdam
De Hortus Botanicus Amsterdam heeft een collectie planten van ruim 4.000 soorten. Oorspronkelijk was de Hortus een medicinale kruidentuin, opgericht in 1638, waar artsen en apothekers onderzoek deden. Dankzij de VOC breidde de Hortus zich in de 17e en 18e eeuw snel uit. Enkele 'kroonjuwelen' van de Hortus stammen uit deze periode, zoals de 300 jaar oude Oostkaapse broodboom.

: Oudheidkamer Den Burg (Texel)
De oudheidkamer van Den Burg is gevestigd in een gasthuis uit 1599. In het gebouw zijn onder andere prenten, voorwerpen en klederdrachten te zien die de geschiedenis van het leven op het eiland Texel vertellen. Ook is er aandacht voor de VOC en Michiel de Ruyter. Daarnaast is er de kleinste openbare kruidentuin van Nederland.

: Atlas of mutual heritage
Op deze website kun je zoeken in een verzameling van meer dan 5000 afbeeldingen en kaarten van plaatsen die gerelateerd zijn aan de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) en de West-Indische Compagnie (WIC). Tegelijkertijd biedt deze website een totaaloverzicht van plaatsen waar de VOC of WIC gevestigd is geweest. Er is ook een uitgebreide literatuurlijst.

: Museum Kaap Skil
De tentoonstellingen bij Kaap Skil gaan over het leven met, bij en op de zee. Onderwatervondsten van duikers, de grootste maritieme maquette ter wereld, jutterij, scheepvaart, Texel in de VOC-tijd. Een ontdekkingstocht langs de maritieme geschiedenis van Texel.

: De VOCsite
Deze waardevolle site bevat gegevens over bijna 2000 schepen die voor de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) hebben gevaren. Ook over de VOC en de bestuurders daarvan is veel informatie te vinden.

: Digitaal dossier VOC in Zeeland
Binnen de VOC had de kamer van Zeeland veel macht. Deze PDF geeft veel informatie over dit onderdeel van de roemruchte handelsmaatschappij.

: Deshima: brug tussen twee beschavingen
Een uitgebreid artikel over de geschiedenis van het eiland Deshima bij Nagasaki is te vinden op deze site. Ook zijn er veel gegevens over andere handelsposten en de hoofden van de post in Deshima te vinden.

: Opvarenden van de VOC
Via deze website zijn gegevens te vinden van de opvarenden die ooit aan boord van een VOC-schip de wereldzeeën zijn overgestoken. Handige bron voor wie emigranten of zeelieden in zijn stamboom wil kunnen thuisbrengen.

gepubliceerd op 22-01-2014 | onderwerp: Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) en West Indische Compagnie (WIC)